مُهين جي دڙي جو عالمي
ورثي مان نڪرڻ جو خطرو؟
زرار پيرزادو
¨ هونئن ته چؤماسي
جي موجوده برساتن ۽ ٻوڏ وگهي سڄي سنڌ ٻڏل آهي، آفت جوڳي حالت ۾ آهي، جيئرا ماڻهو،
آباد ڳوٺ شهر ۽ گهر، ڳوٺن، شهرن ۽ گهرن سان سلهاڙيل جذباتي وابستگيون، ساروڻيون سڀ
لڙهي چڪيون آهن اتي حڪومت يا عام ماڻهن کي سنڌ جي تاريخي، تهذيبي ۽ قديمي آثارن جي
تباهي جو ڀلا ڪهڙو ۽ ڪيترو اونو هوندو!
ڇا ميلوها ئي موئن جو دڙو
آهي؟
عبدالڪريم چنا
سنڌو سڀيتا جي عظيم
تاريخي ماڳ موئن/ موهن/ موهين جو دڙو جو اصل نالو ڇا هو!؟ ان تي بحث جاري آهي. اڃا
تائين هن ماڳ جي مڪمل کوٽائي نه ٿيڻ ۽ مليل نشانين ۽ اکرن جي ڀاڃ نه ٿيڻ سبب به
مونجهارا پيش آهن. ان باوجود قديم ميسوپوٽاميا ۽ سميري لکتن مان مليل ڪجھ اشارن
موجب هن ماڳ جو نالو “ميلوها Meluhha” هجڻ واري شڪ تي بحث ٿيندو رهيو آهي. ان
سلسلي ۾ قديم ماڳن مان جيڪي مختلف لکتون ۽ تاريخدانن ۽ محققن جا جيڪي مختلف خيال ۽
رايا سامهون آيا آهن اهي سهيڙي پيش ڪجن ٿا. هي لکتون ۽ رايا پڙهڻ کانپوءِ پڙهندڙ
پاڻ ئي ڪو فيصلو جوڙي سگهن ٿا.
ڌامراھ جو دڙو
ڊاڪٽر علي اڪبر اسير قريشي
سنڌ ۾ ڪيترائي
دڙا ۽ ڀِڙا موجود آهن، جيڪي پنهنجي بيوسيءَ کي ظاهر ڪري رھيا آھن. انھن مان “ڌامراھ
جو دڙو” به ھڪ آهي. اهڙيءَ ريت ڍنڍون ۽ ڍوررا به جھجھي انداز ۾ آهن. ھن جون وٽيون
۽ پاسا معاشي ۽ معاشرتي مرڪز ۽ محور، تهذيب ۽ ثقافت جا گَهوارا ۽ کُٿاب هئا. جيڪڏهن
اسان کي پنهنجي تهذيب ۽ تمدن، ثقافت ۽ تاريخ ۽ پنهنجي نج پج اصليت کي لوچڻو ۽ ڳولڻو
آهي ته انهن دڙن ۽ ڀڙن تي پنهنجي جستجو ۽ جاکوڙ کي وسيع ڪرڻو پوندو. درياهن جا پراڻا
پيچرا ۽ گم ٿيل پَيرا پڻ پرکڻا ۽ پروڙڻا پوندا. انهن جي وَٽين ۽ پاسن تي تاريڪيءَ
جي تَھَ ۾ تاراج ٿيل تهذيب ۽ تاريخ تان تفتیش ۽ تلاش ذريعي تَھَن جا تَھَ لاهڻا هٽائڻا پوندا.
مهين جي دڙي جي کوٽائي
جا سو سال ۽ رازن تي پيل پردو
ممتاز بخاري
جنهن کي دنيا “مهين
جو دڙو” چئي ٿي، عالم جي آڳاٽن آثارن ۾ ڳڻي ٿي، اهو اصل ۾ سنڌ جي سڃاڻپ آهي. جيڪڏهن
۲۰۲۲ ۾ سنڌ جي تهذيب جي اعلى سڃاڻپ جا گُڻ ڳائجن ٿا ته ان جو ڪارڻ هڪ سؤ سال اڳ ۱۹۲۲ع
۾ ان دڙي جي کوٽائي آهي، جنهن کي موهن جو دڙو يا موئن جو دڙو يا مهين جو دڙو چيو
ويندو آهي. سال ۱۹۲۲ع تائين، سنڌ بابت تاريخن ۾ سنڌ جو به هڪ عام خطي طور ذڪر هو
پر ان کوٽائيءَ سنڌ جي نه رڳو سڃاڻپ پر ان جي تاريخ کي به نوان رخ ڏئي ڇڏيا. سنڌو
سڀيتا جي حوالي سان اها ڳالهه هن وقت تائين حتمي طور سامهون اچي چڪي آهي ته اها ۷۰۰۰
قبل مسيح کان هئي. اهو تصور هڙاپا جي کوٽائي سان سامهون آيو. مهر ڳڙهه ان تي مُهر
ثابت ٿي. مهين جي دڙي سان ثابت ٿيو ته اهو ۲۵ سؤ قبل مسيح هڪ سڌريل ترين شهر هو.
جنهن کي اڄ جي دور ۾ ميٽروپوليٽن چيو ويندو آهي.
ڪافي روپ جھنگلو
لاڙڪاڻو، ساھ سيباڻو،
معشوقن مڪان آه،
عاشقن عشاقن جي، بره جو بستان آه.
کليون بزاريون، حسن
واريون، بندر بي بيان آه،
محب موچارا وتن
سينگاريا، شاھي جن جو شان آه.
