موهن جو دڙو - پرمل حفيظ

موهن جو دڙو

دنيا جي عظيم تهذيب

پرمل حفيظ

دنيا جون ۳ وڏيون اوائلي تهذيبون جيڪي هڪ ئي وقت اڀريون، تن منجھان سنڌو سڀيتا هڪ آهي. جنهن کي دنيا جي تاريخ ۾ هڪ خاص اهميت حاصل آهي. هن تهذيب جي عظيم هجڻ جو اندازو قديم آثارن جي ماهرن جي تحقيق مان لڳائي سگھجي ٿو. قديم آثارن مان مليل شاهدين ڪجھ ڳجھن تان پردا کنيا آهن پر اڃا تائين گھڻا ڳجھ موهن جي دڙي جي مٽي هيٺيان دٻيل آهن. جنهن تي سنجيدگي سان تحقيق ڪرڻ جي سخت ضرورت آهي. انهيءَ هوندي بـه مليل ثابتين مان سنڌو ماٿري جي قدامت جو اندازو لڳائي سگھجي ٿو. جيتوڻيڪ ان دور جي ٻولي اڃا بـه هڪ ڳجھ بڻيل آهي، جنهن جي اڄ تائين سڃاڻپ نـه ٿي سگھي آهي. اها ڳالهه ياد رکڻ گھرجي تـه موهن جي دڙي جي اڄ تائين صرف ۱۴ سيڪڙو ئي کوٽائي ٿي آهي. جيڪا ڳالھ گھڻن لاءِ حيران ڪندڙ بـه هوندي. اها بي ڌياني ۽ لاپرواهي ثقافت کاتي جي نا اهلي آهي يا هتان جي قديم آثارن جي ماهرن جي غير سنجيدگي؟ اهو هڪ الڳ ۽ اهم موضوع آهي پر اڄ لکڻ جو مقصد هن عظيم تهذيب جو مختصر جائزو وٺڻ آهي. گھڻن جو خيال آهي تـه موهن جو دڙو Utopian Society ھو. (هڪ اهڙو سماج جتي ڪنهن بـه قسم جي برائي ۽ اڻبرابري نـه هجي).

موهن جو دڙو - علي حيدر

موهن جو دڙو

ماضيءَ جي مهڪ

علي حيدر

موهن جو دڙو جو صحيح نالو معلوم نه ٿي سگهيو آهي، سرڪاري طور تي هن تاريخي آثار کي موئن جو دڙو (مئلن جو ڍير) ڪوٺيو ويو آهي، جڏهن ته سرجان مارشل جي لاگ بڪ ۾ موهن جو دڙو (موهن هندو ڌرم جو نالو آهي) لکيو ويو آهي. ڪجهه اديبن جو خيال آهن ته هي منهن جو دڙو (منهن سامهون دڙو) آهي ته ڪن جو خيال آهي ته ُموهِينِ جو دڙو (ُمهِيا هڪ قوم آهي) ۽ ڪجهه اديبن جو خيال آهي ته هي موهن جو دڙو آهي، مقامي آبادي هن آثار کي موهن جو دڙو ڪوٺيندي آهي.